เยี่ยมไทยอาหมสายเลือดของเรา

เยี่ยมไทยอาหมสายเลือดของเรา คืองานเขียนที่เกิดขึ้นหลังเยือนดินแดนอัสสัม อินเดีย ดังที่ผู้เขียนกล่าวไว้ในคำนำฉบับพิมพ์ครั้งแรกเมื่อปี พ.ศ. ๒๔๙๗ แม้หนังสือเล่มนี้จะเป็นที่ยอมรับว่าทรงคุณค่าด้วยว่าเป็นหนังสือภาษาไทยเล่มแรก (ๆ) ที่กล่าวถึงชาวอหม จนมีผู้ยกย่องให้สารนาถคือ "ผู้บุกเบิกอาหมศึกษา" แต่ก็นับว่าหาอ่านได้ยากและไม่เป็นที่รู้จักนอกวงการไท(ย) ศึกษานักกระทั่งห้องสมุดในมหาวิทยาลัยส่วนใหญ่ยังอัตคัด

เยี่ยมไทยอาหมสายเลือดของเรา แบ่งเป็น ๒๙ บท บทที่ ๑ และ ๒ ว่าด้วยความประทับใจเมื่อผู้เขียนได้เยือนดินแดนอัสสัมและเล่าถึงสภาพภูมิศาสตร์โดยรวม บทที่ ๓-๖ เล่าถึงดินแดนปราคโชยติษและกามรูปก่อนที่กลุ่มคนเชื้อสายไทจะเข้ามาถึง กาลนั้นกษัตริย์ปกครองล้วนเปี่ยมด้วยความเชื่อเรื่องเทพเจ้าตามลัทธิฮินดู บทที่ ๗ เริ่มมีหลักฐานเอกสารกล่าวถึงดินแดนนี้ เช่นในบันทึกของพระถังซัมจั๋ง บทที่ ๘ กล่าวถึงอวสานของดินแดนกามรูปเมื่อทัพมุสลิมและกลุ่มคนไทเริ่มเข้ามามีบทบาท บทที่ ๙-๑๐ ใน "บุราณจี" หรือตำนานของชาวอาหมเชื่อว่าเทพเจ้าจากสวรรค์ลงมาปกครองกลุ่มตน บทที่ ๑๑-๒๕ เล่าถึงกษัตริย์ในราชวงศ์อาหมและเหตุการณ์สำคัญในสมัยต่างๆ ตั้งแต่เมื่อเสือก้าฟ้าปฐมกษัตริย์พาผู้คนข้ามเทือกเขาปาดไก่เข้ามาตั้งถิ่นฐานราวต้นพุทธศตวรรษที่ ๑๙ จนถึงเมื่ออังกฤษเข้าครอบครองอย่างเต็มรูปแบบในปี พ.ศ. ๒๓๘๓ บทที่ ๒๖-๒๙ ว่าด้วยข้อคิดเห็นและข้อถกเถียงเกี่ยวกับกลุ่มชาติพันธุ์ไท ทั้งจากนักวิชาการอาหมและนักวิชาการตะวันตก โดยยกกลุ่มชาติพันธุ์อื่นๆ ในดินแดนอัสสัมมาพอสังเขป และนำเสนอภาพรวมของวิถีชีวิตในด้านต่างๆ ที่แสดงถึงอัตลักษณ์ของไทยอาหม